مشاهیر بزرگ کشور
حافظ شیرازی – شاعر – (727 – 792 ه.ق)
خواجه شمس الدین محمدبن بهاءالدین محمد حافظ شیرازی متخلص به حافظ، یکی از محبوبترین شعرای فارسی زبان قرن هشتم هجری قمری است که اشعار او پس از قرنها نهتنها در ایران، بلکه در سراسر جهان طرفداران بسیاری دارد. حافظ، غزلسرای بزرگ و از بزرگان شعر و ادب فارسی بوده و بیشتر شعرهای او غزل است. موضوع اشعار این شاعر بزرگ بسیار خاص و متنوع است، به همین خاطر در موسیقی سنتی ایرانی، هنرهای تجسمی و خوشنویسی از اشعار او استفاده میشود.
نام اصلی حافظ، خواجه شمس الدین محمدبن بهاءالدین محمد حافظ شیرازی است و لسان الغیب، ترجمان الاسرار، لسان العرفا و ناظم الاولیا از القاب مشهور او به شمار میرود. حافظ علاقهمند به موضوعاتی از قبیل ادبیات فارسی، شعر، فلسفه و عرفان بود، به همین خاطر مسیر کاری خود را در این راستا پیش برد. شعر حافظ دارای سه فضای عاشقانه، عارفانه و مدحی است که هرکدام در جایگاه خود، خاص و شنیدنی هستند.
اشعار این شاعر بزرگ فارسی زبان قرن هشتم، در قرنهای ۱۸ و ۱۹ به زبانهای اروپایی ترجمه شد. جالب است بدانید که گوته؛ دانشمند بزرگ و شاعر و سخنور مشهور آلمانی، دیوان شرقی خود را به نام حافظ و با الهام از افکار وی تدوین کرد که بسیار قابلتوجه است. سخن پردازی این شاعر بزرگ به شیوه خواجوی کرمانی گرایش داشته و شهرت اصلی او به سراییدن غزلهای بسیار زیبایش منوط میشود.
امیر کبیر – سیاستمدار – (1111 – 1221 ه.ش)
میرزا محمدتقی خان (۱۲۲۲-۱۲۶۸ق) (۱۱۸۵-۱۲۳۰ش) مشهور به امیرکبیر، صدراعظم ایران در دوره ناصرالدین شاه قاجار فرزند «کربلایی قربان» متولد یکی از محلههای «اراک» بود. پدرش در خانه «میرزاعیسی قائممقام اول» به آشپزی اشتغال داشت. میرزاتقیخان پس از پدرش در دستگاه قائممقام ثانی سمت پدر را حفظ کرد. میرزا تقیخان در ابتدای جوانی منشی و محرم اسرار «میرزا عیسی» ملقب به میرزا بزرگ پدر قائممقام ثانی بود و بعد از فوت وی در خدمت پسرش درآمد و به شغل کتابت مشغول شد و تا سال ۱۲۴۴ق. که قائم مقام او را به همراهی «خسرو میرزا» پسر ولیعهد به روسیه فرستاد، به منشیگری مشغول بود و پس از بازگشت از روسیه به لقب «مستوفی نظام» ملقب گردید. وی در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به مقام صدارت اعظمی و به دامادی خاندان سلطنت رسید. او با عزت الدوله خواهر ناصرالدین شاه ازدواج کرد
تحولات مهمی در زمان وی در شئون سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، نظامی و اجتماعی کشور رقم خورد؛ از جمله سنگ بنای مدرسه «دارالفنون» در اوایل سال ۱۲۶۶ق. به دست وی گذاشته شد و در یکشنبه ۵ ربیعالاول سال ۱۲۶۸ق. از طرف ناصرالدین شاه و رجال دولت گشایش یافت. مخالفان امیرکبیر اقدامات بسیاری علیه او انجام دادند و نزد شاه جوان قاجار از وی به بدگویی پرداختند و او در نهایت برکنار، تبعید و به قتل رسید.
2 ابوعلی سینا – فیلسوف، دانشمند، حکیم - (259 – 611 ه.ش)
نام ابنسینا، حسین و نام پدرش عبدالله که فرزند حسن و حسن فرزند علی و علی فرزند سینا بود؛ بنابراین به ابنسینا یا ابوعلی سینا ملقب شد. عبدالله پدر ابنسینا اهل بلخ بود و در زمان سلطنت نوح دوم سامانی از پادشاهان سامانی از بلخ به بخارا آمد و کارمند دارایی روستایی بنام خرمیثن شد و از ده نزدیکی بنام افشنه با دختری بنام ستاره ازدواج کرد و اولین فرزندش را حسین نام گذاشت که همان ابنسیناست. پدر و برادر ابن سینا مجذوب تبلیغات اسماعیلیه شده بودند، اما ابنسینا از آن دو پیروی نکرد. وی حافظه و هوشی خارقالعاده داشت. بهطوریکه در ۱۴ سالگی از آموزگار خود پیشی گرفت.او علم منطق را از استادش ابو عبدالله ناتلی آموخت. او کسی را نداشت که از وی علوم طبیعی یا داروسازی را فرا بگیرد و پزشکان مشهور از دستورکارهای او پیروی میکردند. البته وی در فراگیری علم متافیزیک ارسطو دچار مشکل شد که تنها به کمک اغراض مابعدالطبیعه فارابی توانست آن را بفهمد. در جوانی او امیر نوح سامانی را از یک بیماری سخت نجات داد. امیر خراسان در ازای این کار اجازه داد که ابن سینا از کتابخانه باشکوه مخصوص شاهزادگان سامانی استفاده کند. در سن ۱۸ سالگی، ابن سینا بر بسیاری از علوم زمانه خود تسلط یافت. پیشرفتهای بعدی وی، مرهون استدلالهای شخصی اش بود.
ابوریحان بیرونی – دانشمند، ریاضیدان، منجم و ... - (662-212 ه.ق)
ابوریحان محمد بن احمد بیرونی ذیحجه ۳۶۲ – بعد از سال ۴۴۲ ه.ق ، دانشمند و همهچیزدان ، ریاضیدان ، ستارهشناس ، تقویمشناس ، انسانشناس ، هندشناس ، تاریخنگار ، گاهنگار و طبیعی دان ایرانی در سده چهارم و پنجم هجری است. بیرونی را از بزرگترین دانشمندان مسلمان و یکی از بزرگترین دانشمندانِ ایرانی در همه اعصار میدانند. همچنین، او را پدرِ انسانشناسی و هندشناسی میدانند او به زبانهای خوارزمی، فارسی، عربی، و سانسکریت مسلط بود و با زبانهای یونانی باستان، عبری توراتی و سُریانی آشنایی داشت. بیرونی یک «نویسنده ی بیطرف» در نگارشِ باورهای مردمِ کشورهای گونهگون بود و بهپاسِ پژوهشهای قابلِ توجهش، با عنوانِ اُستاد شناخته شدهاست.
علاوه بر اصلاحات و بهبودهایی که او در ریاضیات محاسباتی و تجربی و همچنین روشهای تجربی ارائه داد، مشارکتهای چشمگیر بیرونی شامل محاسبات علمی خاص و فنی گستردهاست. او با استفاده از روشهای پذیرفته شده برای محاسبه ارتفاع یک کوه، راهی برای محاسبه شعاع زمین ارائه کرد. میزانی که او به دست آورد، تنها ۱۷٫۲ کیلومتر کمتر از تخمین فعلی ناسا از شعاع قطبی زمین است .
میرزا کوچک خان جنگلی – رهبر نهضت جنگل – (1259 – 1211 ه.ش)
میرزا یونس استاد سرایی (۲۱ مهر ۱۲۵۹)] – ۱۱ آذر ۱۳۰۰) که بهنام میرزا کوچک خان جنگلی شناخته میشود، کنشگر ملیگرای ایرانی و یک مبارز چپگرا در دوره ی انقلاب مشروطه بود. او رهبر انقلابی جنبش جنگل، رئیسجمهور جمهوری شورایی سوسیالیستی ایران و از سرداران معروف گیلک از اهالی رشت بود.
او که در جوانی به تحصیل دینی اشتغال داشت جزئی از نیروهای انقلابی بود که در جریان جنبش مشروطیت موفق به فتح تهران شدند. سپس به گیلان برگشت و رهبری نهضتی را بر عهده گرفت که قصدشان آزادسازی این ایالت ایران از اشغال روسیه بود؛ نهضتی که به نهضت جنگل مشهور شد. کوچک خان گروههای مختلفی از نیروهای سیاسی و طبقات ناراضی را گرد خود جمع کرد. او موفق شد که هدف انقلاب را از مشروطه خواهی ضداجنبی به جمهوریخواهی سوسیالیستی سوق دهد و در ژوئن ۱۹۲۰ یک جمهوری شورایی در گیلان به پا کرد. کمبود منابع مالی، اختلافات درونی و حمله نظامی نیروهای دولت مرکزی به رهبری رضا خان سردار سپه و بریتانیا منجر به سقوط این حکومت شد. مدتی بعد کوچک خان در حال عقبنشینی بر اثر یخ زدگی در کوههای تالش درگذشت.
عطار نیشابوری – شاعر، نویسنده، عارف - (561 – 111 ه.ق)
فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری مشهور به شیخ عطّار نیشابوری( ۱۱۴۶ م/۵۴۰ق – ۱۲۲۱م/۶۱۸ق) یکی از عارفان، صوفیان و شاعران ایرانی سترگ و بلندنام ادبیات فارسی در پایان سده ی ششم و آغاز سده ی هفتم بود.
عطار در سال ۵۴۰ هجری قمری در نیشابور زاده شد و در ۶۱۸ هجری قمری به هنگام حمله ی مغول به قتل رسید
او داروسازی و داروشناسی را از پدرش آموخت و در عرفان مرید سلسله ی خاصی از مشایخ تصوف نبود و به کار عطّاری و درمان بیماران میپرداخت. وی علاقهای به مدرسه و خانقاه نشان نمیداد و دوست داشت راه عرفان را از داروخانه پیدا کند علاوه بر این شغل عطاری خود عامل بینیازی و بیرغبتی عطار به مدحگویی برای پادشاهان شد . زندگی او به تنظیم اشعار بسیار گذشت از جمله چهار منظومه از وی علاوه بر دیوان اشعار و مجموعه رباعیاتش، مختارنامه. آوازه ی شعر او در روزگار حیاتش از نیشابور و خراسان گذشته و به نواحی غربی ایران رسیده بودهاست. اسنادی نیز در دست است که نشان میدهد حلقه ی درسهای عرفانی عطار در نیشابور بسیار گرم و پرشور بودهاست و بسیاری از بزرگان عصر در آنها حاضر میشدهاند . در دوران معاصر، شیعیان با استناد به برخی شعرهایش بر این باورند که وی دوستدار اهل بیت بودهاست. باستانی پاریزی وی را ازتناسخیون میداند.
علی اکبر دهخدا - نویسنده - (1257 - 1334 ه.ش)
علامه دهخدا در ۱۲۵۷ خورشیدی در تهران چشم به جهان گشود. او پس از فراگیری علوم رایج آن زمان و ادامه تحصیل در مدرسه سیاسی، زبان فرانسه را به صورت کامل آموخت و با پایان تحصیلات با توجه به شرایط حاکم بر جامعه و آغاز فعالیت های مشروطه خواهان، نخستین فعالیت سیاسی خویش را در وزارت امور خارجه آغاز کرد. این ادیب پس از چند سال خدمت در آن وزارتخانه و کسب تجربه با دعوت میرزا جهانگیرخان شیرازی و میرزا قاسم خان تبریزی، روزنامه صور اسرافیل را به چاپ رساند و با ایجاد سبک نوینی در عرصه روزنامه نگاری، نوشته های طنز خویش را برای انتقاد از شرایط حاکم بر جامعه در ستون چرند و پرند منتشر کرد و اینگونه یکی از بنیانگذاران طنز در ایران شد. «امثال و حکم، ترجمه عظمت و انحطاط رومیان، ترجمه روح القوانین، فرهنگ فرانسه به زبان فارسی، تعلیقات بر دیوان ناصر خسرو، تصحیح دیوان حافظ، مجموعه مقالات، پندها و کلمات قصار و دیوان دهخدا» از دیگر اثرهای ارزشمند این ادیب برجسته به شمار می رود.
خوارزمی - فیلسوف، منجم، ریاضیدان و... - (116 – 225 ه.ق)
محمد بن موسی خوارزمی (زاده حدود سال ۷۸۰ میلادی و درگذشته ۸۵۰ میلادی) ریاضیدان، ستارهشناس، فیلسوف، جغرافیدان و مورخ شهیر ایرانی در دوره عباسیان است. وی در حدود سال ۷۸۰ میلادی (قبل از ۱۸۵ قمری) در خوارزم زاده شد. ابن ندیم و قفطی اصالت او را از خوارزم میدانند. لقب وی معمولاً اشاره به شهر خوارزم دارد که همان خیوه کنونی واقع در جنوب دریاچه آرال مرکزی و بخشی از جمهوری ازبکستان کنونی است. شهرت علمی وی مربوط به کارهایی است که در ریاضیات، به ویژه در رشته جبر، انجام داده بهطوریکه هیچیک از ریاضیدانان سده های میانه مانند وی در فکر ریاضی تأثیر نداشته اند و وی را «پدر جبر» نامیده اند. جرج سارتن، مورخ مشهور علم، در طبقهبندی سده ای کتاب خود مقدمهای بر تاریخ علم سده نهم میلادی را «عصر خوارزمی» مینامد.
نیما یوشیج – شاعر، نویسنده – (1276 – 1221 ه.ش)
علی اسفندیاری (۲۱ آبان ۱۲۷۴ – ۱۳ دی ۱۳۳۸) که با نام نیما یوشیج شناخته میشود، بنیانگذار شعر مدرن فارسی و ملقب به «پدر شعر نو» در ایران است.
نیما یوشیج در ۱۳۰۱ با منظومه «افسانه» که مانیفست شعر نو فارسی خوانده شدهاست، در آغاز انقلاب ادبی و روشنفکری شعر مدرن فارسی قرار میگیرد. وی آگاهانه تمام بنیادها و ساختارهای شعر کهن فارسی را به چالش کشید. شعر نو عنوانی بود که خودِ نیما بر هنر خویش نهاده بود. تمام جریانهای اصلی شعر معاصر فارسی وامدار این انقلاب و تحولی هستند که نیما نوآور آن بود. بسیاری از شاعران و منتقدان معاصر، اشعار نیما را نمادین میدانند و او را همپایهٔ شاعران سمبولیست بنام جهان میدانند. نیما همچنین اشعاری به زبان مازندرانی دارد که با نام «روجا» چاپ شدهاست.
سهراب سپهری – شاعر ، نقاش - (1307– 1359ه.ش)
سهراب سپهری یکی از مهمترین شاعران و نویسندگان بزرگ معاصر بود. او علاوه بر شاعری و نویسندگی، در نقاشی هم مهارت ویژهای داشت و هنرمندی برجسته محسوب میشد. این هنرمند کاشانی، اشعار بسیار زیبایی سروده و آثار بسیار شگرف و پرمعنایی از او به یادگار مانده است. سهراب هنرمندی جستجوگر، پرتلاش، فروتن، کمال طلب، تنها و ساکت بود، به این معنی که ساعتها ساکت در جمعی مینشست و به فکر فرو میرفت. او بسیار انساندوست بود و با خانواده، دوستان و آشنایان بسیار متواضع و بزرگوارانه رفتار میکرد. شعر و نقاشی دو عضو جدانشدنی از زندگی سهراب بودند و تا پایان زندگی او را همراهی میکردند.
آثار بسیار متنوع و ارزشمندی از سهراب سپهری به یادگار مانده که کارنامه کاری او را بسیار درخشان کرده است. آثار وی به دو گروه منظوم و منثور تقسیم میشوند:
- آثار منظوم: هشت کتاب، مرگ رنگ، زندگی خوابها، آوار آفتاب، شرق اندوه، صدای پای آب، مسافر، حجم سبز، ما هیچ ما نگاه و آوارکتاب
- آثار منثور: اتاق آبی
سهراب در سال ۱۳۳۷ دو کتاب «آوار آفتاب» و «شرق اندوه» از مجموعه آثار منظوم خود را آماده چاپ کرد، اما موفق به چاپ آنها در آن سال نشد. سرانجام در سال ۱۳۴۰ این دو کتاب را بههمراه دو نمونه دیگر از آثار خود به نامهای زندگی خوابها و آوار کتاب منتشر کرد، اما شهرت اصلی سهراب سپهری از انتشار شعر بلند او به نام صدای پای آب آغاز میشود که در سال ۱۳۴۴ منتشر شد.
از درخشانترین شعرهای فارسی قرن معاصر میتوان به شعر بلند مسافر سهراب سپهری اشاره کرد که در سال ۱۳۴۵ به انتشار رسید. سهراب سپهری در سال ۱۳۵۵ تمام هشت دفتر و منظومه خود را در «هشت کتاب» گرد آورد که یکی از اثرگذارترین مجموعهها در تاریخ شعر نو ایران به شمار میرود.
سهراب سپهری در سال ۱۳۵۸ به بیماری سرطان خون مبتلا شد و به همین سبب در همان سال برای درمان به انگلستان رفت، اما بیماری بسیار پیشرفت کرده بود و وی ناکام از درمان به تهران بازگشت. او سرانجام در غروب ۱ اردیبهشت سال ۱۳۵۹ در بیمارستان پارس تهران به علت ابتلا به بیماری سرطان خون درگذشت. صحن امامزاده سلطان علی بن محمد باقر روستای مشهد اردهال واقع در اطراف کاشان میزبان ابدی سهراب گردید.
قیصر امین پور – شاعر – (1338– 1386 ه.ش)
نام :قیصر
نام خانوادگی :امین پور
تاریخ تولد :1338/2/2
مدرک تحصیلی :دکترای ادبیات فارسی
--------------------------------------در دوم اردیبهشت ماه 1338 درشهرستان گُتوند خوزستان متولد شد.دوران کودکی و تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش گذراند و برای ادامه تحصیل به دزفول رفت.امین پور در سال 1357 دیپلم تجربی گرفت و سپس تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته دامپزشکی در دانشگاه تهران آغاز کرد. وی در سال 1358 با انصراف از رشته دامپزشکی، به جمع دانشجویان علوم اجتماعی پیوست. قیصر امین پور مجدداً در سال 1363 تغییررشته داد و تحصیلات خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران دنبال کرد و در بهمن ماه سال 1376 با دریافت مدرک دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد.
آثار:
- طوفان در پرانتز(نثر ادبی) 1365
- منظومه ظهر روز دهم (شعر نوجوان) 1365
- مثل چشمه، مثل رود (شعر نوجوان) 1368
- بی بال پریدن (نثر ادبی) 1370
- مجموعه شعر آینه های ناگهان 1372
- به قول پرستو (شعر نوجوان) 1375
- گزینه اشعار ( مروارید) 1378
- مجموعه شعر گل ها همـه آفتابگردان اند 1380
- دستور زبان عشق 1386
شهریار – شاعر – (1285– 1367ه.ش)
- نام: سیدمحمد حسین
- نام خانوادگی: بهجت تبریزی
- تخلص: شهریار
- تاریخ تولد: 11 دی 1285
- تاریخ وفات: 27 شهریور 1367
- پیشه: شاعر و ادیب
- جایگاه خاکسپاری: مقبرة الشعرا شهر تبریز
سیّد محمّدحسین بهجت تبریزی (۱۱ دی ۱۲۸۵ – ۲۷ شهریور ۱۳۶۷) متخلص به شهریار، شاعر ایرانی بود. او اهل تبریز بود و به زبان ترکی آذربایجانی و فارسی شعر سرودهاست. شهریار در سرودن گونههای دگرسان شعر مانند قصیده، مثنوی، غزل، قطعه، رباعی و شعر نیمایی چیرهدست بود . اما بیشتر از دیگر گونهها در غزل شهره بود و از جمله غزلهای معروف او میتوان به «علی ای همای رحمت» و «آمدی جانم به قربانت» اشاره کرد. شهریار نسبت به علی بن ابیطالب ارادتی ویژه داشت و همچنین شیفتگی بسیاری نسبت به حافظ و فردوسی داشتهاست.
او در تبریز در خانوادهای بستانآبادی از روستای خُشکِناب به دنیا آمد و بنا به وصیتش در مقبرةالشعرای تبریز به خاک سپرده شد. ۲۷ شهریور را به واسطهٔ روز درگذشت او «روز شعر و ادب ملی» نامیدهاند. مهمترین آثار شهریار به زبان ترکی منظومهٔ حیدربابایه سلام و منظومه سهندیه است که از معروفترین آثار ادبیات ترکی آذربایجانی بهشمار میروند و شاعر در آنها از اصالت و زیباییهای روستای دوران کودکیش و کوه سهند یاد کردهاست.
شهریار، از جمله سرایندگانی است که شعر را محلی نیک برای بیان این اندیشه ورزی های ژرفنگرانه و پندآموز دانسته، و بسیاری از اندرزهای اخلاقی، تربیتی را در قالبهای گوناگون شعری (بهویژه در قطعات، رباعیات و دوبیتیها) باز میگوید. مخاطب این افکار و مفاهیم نیز نوع بشر و انسان در طول تاریخ است نه خطابی شخصی و منحصر به فرد
سردار سلیمانی – فرمانده سپاه مقدس (1335-1398 )
قاسم سلیمانی (۱۳۳۵-۱۳۹۸ش) مشهور به حاج قاسم و شهید سلیمانی فرمانده سابق نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که به همراه ابومهدی المهندس، معاون حشد الشعبی عراق در ۱۳ دی ۱۳۹۸ش بهدست نیروهای آمریکایی در بغداد ترور شد.
وی در جنگ ایران و عراق فرمانده لشکر ۴۱ ثارالله کرمان و از فرماندهان عملیاتهای والفجر هشت، کربلای چهار و کربلای پنج بود. سلیمانی در سال ۱۳۷۶ش از سوی سید علی خامنهای رهبر جمهوری اسلامی ایران به فرماندهی نیروی قدس سپاه منصوب شد که بخش برونمرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ایران است.
سلیمانی، مجاهدان افغانستان را در نبرد با طالبان یاری میکرد و پس از جنگهای داخلی افغانستان اقداماتی را برای بازسازی آنجا انجام داد. وی در جنگ ۳۳ روزه در لبنان و جنگ ۲۲ روزه در فلسطین، حزبالله و حماس را در برابر اسرائیل یاری و محور مقاومت را به سلاحهای پیشرفته تجهیز کرد. پس از ظهور داعش در عراق و سوریه، سلیمانی با حضور در این مناطق و سازماندهی نیروهای مردمی، به مبارزه با داعش پرداخت. دور ساختن تهدید داعش از سامرا، نجف و کربلا از دستاوردهای او در مبارزه با داعش بیان شده است. وی علاوه بر مباحث نظامی، در مسائل فرهنگی نیز فعالیت میکرد. به گفته برخی از مسئولان جمهوری اسلامی ایران، سلیمانی بنیانگذار ستاد بازسازی عتبات عالیات بود و بر طرحهای توسعه حرم ائمه(ع) نظارت میکرد. او همچنین در تسهیل زیارت اربعین و تأمین امنیت زائران آن نقش داشته است.
قاسم سلیمانی در ۱۳ دی سال ۱۳۹۸ش همراه با ابومهدی المهندس و عدهای دیگر به دستور مستقیم رئیسجمهور وقت آمریکا، در حملهای پهبادی ترور شد. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در پاسخ به ترور او، به پایگاه آمریکایی عینالاسد حمله موشکی کرد و پارلمان عراق طرح اخراج نیروهای آمریکایی از عراق را به تصویب رساند.
جنازه سلیمانی و همراهانش در شهرهای مختلفی از عراق و ایران تشییع شد و بشیر حسین نجفی و سیدعلی خامنهای بر پیکر آنان در عراق و ایران نماز خواندند. بر اساس گزارش برخی از خبرگزاریها، تشییع جنازه او از بزرگترین تشییع جنازههای تاریخ بوده است که حدودا ۲۵ میلیون نفر در آن شرکت داشتهاند. او در ۱۸ دی در مزار شهدای کرمان دفن شد.
عالمه جعفری - فقیه، عارف، فیلسوف – (1212 – 1277 ه.ش)
«محمدتقي» در خانوادهاي غيرروحاني در مرداد 1304 در تبريز متولد شد؛ پدر نانوا بود و پدربزرگ توتونچي. وضعيت معيشتي مناسبي هم نداشت و او چند باري تركتحصيل كرد، اما در نهايت در طريق علمآموزي گام برداشت. او اگرچه در مدرسه علميه طالبيه تبريز ادبيات عرب آموخت و مقدمات فقه را ياد گرفت، اما ميگفت: «در آن زمان كه سيوطي ميخواندم، آنچنان علاقه و اشتياقي به جهانشناسي، مباحث فلسفي و هستيشناسي در من ايجاد شده بود...» به تهران آمد و در مدرسه فيلسوف شاگرد «شيخ محمدرضا تنكابني» (پدر مرحوم فلسفي، واعظ مشهور) شد و «مكاسب» و «كفايه» آموخت و در مدرسه «مروي»، در مكتب «ميرزامهدي آشتياني» تلمذ كرد و «منظومه ملاهادي سبزواري» و اندكي «اسفار ملاصدرا» را ياد گرفت؛ دو سالي طول نكشيد كه به قم رفت و ساير علوم متداول حوزوي را از برخي روحانيون همچون شيخمحمد صدوقي و عبدالصمد خويي فراگرفت. البته در اين ميان به علوم غيررايج حوزوي هم نيمنگاهي داشت؛ «عرفان» را نزد «محمدتقي زرگر» و «اخلاق» را خدمت «امام خميني» در مدرسه فيضيه تعليم ديد و اندكي هم درس خارج خواند. در قم نيز يك سال ماند و با سفري كوتاه به موطن خويش با سفارش آيتالله «سيدعبدالفتاح شهيدي»، از اصحاب خاص آقا سيد ابوالحسن اصفهاني راهي نجف شد. «نجف» شايد تنها حوزهاي بود كه مدت مديدي در آن به تحصيل، مطالعه و اندكي تدريس پرداخت؛ حدود 11 سال. آنجا 11 سال شاگرد آيتالله خويي بود و خارج فقه را از او آموخت و اصول را نزد آيتالله سيدعبدالهادي شيرازي فراگرفت. مرحوم شيخ مرتضي طالقاني، حكمت را به او آموزش داد و جعفري متاثر از روحيه و سكنات معنوي او شد. علماي ديگر نجف؛ همچون حضرات آيات شيخ كاظم شيرازي، سيدمحمدهادي ميلاني، ميرزاحسن يزدي، سيدمحمود شاهرودي، سيدمحسن حكيم، سيدجمالالدين گلپايگاني و شيخ صدرا قفقازي نيز استاد او شدند و چند صباحي به آموزههاي علمي جعفري افزودند. در درس شيخ كاظم شيرازي، هم درس با آيتالله محمدتقي بهجت بود و در درس آيتالله خويي، نيز همدرس با آيتالله ميرزاجواد تبريزي. او در نجف نه تنها علوم حوزوي رايج را فراگرفت بلكه به مطالعه فلسفه غرب هم پرداخت.محمدتقی جعفری در سال ۱۳۷۷ به دلیل ابتلا به سرطان، ابتدا در ایران تحت درمان قرار گرفت و سپس به انگلستان منتقل شد؛ ولی پس از یک عمل جراحی بر اثر سکتهٔ مغزی در ۲۵ آبان ۱۳۷۷ درگذشت. دو روز بعد در دانشگاه تهران بر پیکرش نماز خواندند. سپس پیکرش به مشهد فرستاده شد و در حرم امام رضا دفن شد
فردوسی - شاعر - (229 – 611 ه.ق)
ابوالقاسم فردوسی طوسی (۳۲۹-۴۱۱ یا ۴۱۶ق) شاعر و حماسهسرای ایرانی در قرن چهارم هجری قمری بود. درباره نام وی نمیتوان با قطعیت نظر داد، اما به احتمال زیاد حسن بن منصور است. برخی او را شیعه و برخی دیگر سنی دانستهاند. اثر معروف او شاهنامه فردوسی است که در آن تاریخ زندگانی شاهان ایران را به صورت شعر آورده است، البته آثار دیگری همچون هجونامه نیز دارد. وی شاهنامه را در زمان سلطان محمود غزنوی سراییده و در آن به مدح سلطان محمود نیز پرداخته، ولی با این حال مورد استقبال سلطان قرار نگرفت. برخی شیوه او در سرودن شاهنامه را برگرفته از شیوه قرآن میدانند.فردوسی در یکی از روستاهای شهر طوس به دنیا آمده و با بیش از هشتاد سال عمر، وفات کرده و در باغ شخصی خود در طوس دفن شده است.
خیام نیشابوری – ریاضیدان، منجم، شاعر و ... – (561 – 111 ه.ق)
حکیم عمر خیام همه چیزدان، فیلسوف، ریاضیدان، ستاره شناس و شاعر رباعی سرای ایرانی و بزرگترین دانشمند قرن پنجم در دوره ی سلجوقی بود. خیام در زندگی خود دستاوردهای زیادی بدست آورد و از نظر بسیاری از دانشمندان از بزرگترین ریاضیدانان جهان بود.
عُمَر خَیّام نیشابوری (نام کامل: غیاثالدین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خَیّام نیشابوری) (۴۴۰ – ۵۱۷ هجری قمری) که خیامی، خیام نیشابوری، عمر خیام و خیامی النّیسابوری هم نامیده شدهاست، همهچیزدان، فیلسوف، ریاضیدان، ستارهشناس و شاعر رباعیسرای ایرانی در دورهٔ سلجوقی بود. گرچه جایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی اوست و لقبش «حجّةالحق» بودهاست ولی آوازهٔ وی مدیون رباعیاتش است که شهرت جهانی دارد. رباعیات خیام به بیشترِ زبانهای زنده برگردان شدهاست. آوازهٔ وی در غرب بهطور مشخص بیشتر مدیون ترجمهٔ ادوارد فیتزجرالد از رباعیات او به زبان انگلیسی است.
یکی از برجستهترین کارهای وی را میتوان سر و سامان دادن و سرپرستی محاسبات گاهشماری ایران در زمان وزارت خواجه نظامالملک که در دورهٔ پادشاهی ملکشاه سلجوقی (۴۲۶–۴۹۰ هجری قمری) بود، دانست؛ محاسبات منسوب به خیام در این زمینه، هنوز معتبر است و دقتی به مراتب بالاتر از گاهشماری میلادی دارد. وی در ریاضیات، نجوم، علوم ادبی، دینی و تاریخی استاد بود. نقش خیام در حل معادلات درجهٔ سوم و مطالعاتش دربارهٔ اصل پنجم اقلیدس نام او را بهعنوان ریاضیدانی برجسته در تاریخ علم ثبت کردهاست. نوپیدا کردن نظریهای دربارهٔ نسبتهای همارز با نظریهٔ اقلیدس نیز از مهمترین کارهای اوست
قطران تبریزی – شاعر – (نامعلوم - 615 ه.ق)
شرفالزمان حکیم ابومنصور قطران عضدی تبریزی (زادهٔ سال نامعلوم در در روستای شادباد مشایخ از توابع تبریز، درگذشته به سال ۴۶۵ هجری قمری مدفون در مقبرة الشعرای تبریز)، شاعر ایرانی سدهٔ پنجم هجری، همدوران با شدادیان و روادیان است.
دکتر حسابی – فیزیکدان – (1281– 1371 ه.ش)
سید محمود حسابی ( ۱۲۸۱ تهران - ۱۲ شهریور ۱۳۷۱ ژنو ) معروف به پروفسور حسابی فیزیکدان ، سناتور ، وزیر آموزش و پرورش ، بنیانگذار فیزیک دانشگاهی ایران بود.
پدرش (سید عباس معزالسلطنه) و مادرش (گوهرشاد حسابی) هر دو اهل تفرش و از سادات تفرش بودند. او چهار سال اول دوران کودکیاش را در تهران سپری نمود. در هفت سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت با تنگدستی و مرارتهای دوری از میهن، در مدرسه کشیشهای فرانسوی آغاز کرد. در همان زمان تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی را نزد مادرش فرا میگرفت. او قرآن و دیوان حافظ را از حفظ میدانست. او همچنین بر کتب بوستان، گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و منشات قائم مقام فراهانی اشراف کامل داشت. حسابی با شعر و موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غرب به خوبی آشنا بود. او در نواختن ویولن و پیانو مهارت داشت. وی در چند رشته ورزشی نیز موفقیتهایی کسب کرد، از جمله کسب مدرک نجات غریق در رشته شنا در دوران نوجوانی در بیروت. محمود حسابی در ۱۲ شهریور سال ۱۳۷۱ هجری شمسی در بیمارستان دانشگاه ژنو درگذشت. آرامگاه (خانوادگی) وی در شهر تفرش قرار دارد.
ستار خان – سردار ملی - (1245– 1293 ه.ش)
ستارخان قراچهداغی (زاده ۲۸ مهر ۱۲۴۵ – درگذشته ۲۵ آبان ۱۲۹۳) از سرداران جنبش مشروطه ایران ملقب به سردار ملی است. وی در برابر نیروهای دولتی ضد مشروطه در تبریز ایستاد.
فارابی – عارف،فیلسوف، حکیم و... - (259 – 229 ه.ق)
بونصر محمد بن محمد فارابی (زادهٔ ۲۵۹ قمری / ۸۷۲ م.در ولایت فاریاب افغانستان – درگذشتهٔ ۳۳۹ قمری / ۹۵۰ م. در دمشق) از بزرگترین فلاسفه و دانشمندانایرانی عصر طلایی اسلام است.فارابی درعلم، فلسفه، منطق، جامعهشناسی، پزشکی، ریاضیات و موسیقی تخصص داشت. بیشترین آثار او در زمینه فلسفه، منطق، جامعهشناسی و همچنین دانشنامهنویسی بود. وی نخستین فیلسوفی است که در دورهٔ اسلام ظهور کرده و روی همین اصل او را «استاد الفلاسفه» مینامند. فارابی به مکتب نوافلاطونی تعلق داشت که سعی داشتند تفکرات افلاطون و ارسطو را با الهیات توحیدی هماهنگ کنند و در فلسفه اسلامی نیز از جمله اندیشمندان مشایی محسوب میشود. فارابی شرحهای ارزشمندی بر آثار ارسطو نگاشته و به سبب همین او را معلم ثانی خواندهاند. وی آثاری نظیر الجمع بین الرایین، اغراض مابعدالطبیعه، فصوص الحکمه و احصاء العلوم را از خود به یادگار نهادهاست. در قرون وسطی آثاری چند از او به زبان لاتین برگردانده شدهاند و او به خوبی در غرب نیز شهرت یافتهاست. پدر و مادر فارابی از سغدیان ایرانی زبان بودند.فارابی بیشتر عمر خود را در بغداد دارالخلافه حکومت عباسیان گذراند.
پروفسور مجید سمیعی – جراح مغز و اعصاب – (-1316... ه.ش)
پروفسور مجید سمیعی (زاده 29 خرداد 1316 در شهر تهران از خاندان سمیعی) پزشک و جراح مغز و اعصاب ایرانی است. او در حال حاضر ریاست بیمارستان خصوصی علوم عصبی هانوفر در آلمان را بر عهده دارد که خود بنیانگذار آن بودهاست.
پروفسور مجید سمیعی از خانوادهای رشتی (خاندان سمیعی) و در شهر تهران زاده شد. پس از عزیمت خانواده از تهران به رشت و اقامت در محله تلفنخانه (بحرالعلوم) وی تحصیلات ابتدایی را در این شهر و دوره متوسطه را در دبیرستان شاهپور رشت به پایان رسانید. و سپس عازم آلمان گردید. رشتههای زیستشناسی و پزشکی را در دانشگاه یوهانس گوتنبرگ شهر ماینتس به پایان رسانید و سپس دوره تخصص جراحی مغز و اعصاب را زیر نظر کورت شورمن شروع کرد و در سال 1349 به اخذ درجه تخصص در این رشته نایل آمد.
در اسفند 1387 با حضور گرهارد شرودر صدراعظم سابق آلمان در رشت ساخت «بیمارستان فوق تخصصی جنرال 400 تختخوابی پروفسور سمیعی» آغاز شد. بخش جراحی مغز و اعصاب این بیمارستان با مرکز اعصاب آلمان همکاری خواهد داشت. این مرکز علاوه بر درمانی بودن فعالیت پژوهشی در زمینه مغز و اعصاب دارد. سمیعی بر مراحل ساخت این بیمارستان نظارت میکند. وی این بیمارستان را الگویی برای ایران خواند که خدمات بزرگی را در عرصه مغز و اعصاب ارائه خواهد کرد و مهمترین هدف از تأسیس بیمارستان 400 تختخوابی فوق تخصص مغز و اعصاب در رشت را علاقه به دیار خود بیان کرد.
در سال 1367، رئیسجمهور آلمان غربی نشان خدمت درجه 1 دولت آلمان را به او اهدا کرد. در همین سال جایزه علمی ایالت نیدرزاکسن آلمان، به پاس فعالیتهای پر ارزش وی در راه پیشرفت جراحی مغز و اعصاب به او اهدا شد.
کمال الملک – نقاش – (1226 – 1319 ه.ش)
محمد غفّاری (۱۲۲۶ تا ۲۷ مرداد ۱۳۱۹)، معروف به کمالالمُلک، نقاش نامدار ایرانی در دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی بود. وی از مشهورترین و پرنفوذترین شخصیتهای تاریخ معاصر ایران به شمار میآید. کمالالملک برادرزاده صنیعالملک، و از اعضای لُژ فراماسونری ایران، موسوم به «لُژ بیداری»، بود.او با حضور در دربار، نخست، «خان»، و سپس «پیشخدمت مخصوص» شد. پس از چندی ناصرالدینشاه، شیفته آثار او شد و خود به شاگردی او درآمد؛ و پس از این، او را در آغاز، «نقاشباشی» و سپس، «کمالالملک»، لقب داد. لقب «کمالالملک»، پیشنهاد محمدحسین فروغی بود. کمالالملک در مدت حضور در دربار، ۱۷۰ تابلو کشید که معروفترین آنها، تالار آینه است، و نخستین تابلوییست که آن را به نام «کمالالملک» امضا کرده است.کمالالملک، ساعت ۱۴ یکشنبه ۲۷ مرداد ۱۳۱۹، بر اثر پیری و بیماری، در ۹۳ سالگی در منزل نوه دختریاش درگذشت. او وصیت کرده بود در باغ خودش واقع در حسینآباد دفن شود، تا آرامگاهش محل استراحت دوستان و دوستدارانش باشد. اما بنا به دلایلی، او را در نیشابور، کنار مزار شیخ فریدالدین عطار نیشابوری به خاک سپردند.
پهلوان تختی – کشتیگیر - (1309– 1346ه.ش)
غُلامرضا تَختی (۵ شهریور ۱۳۰۹ – ۱۷ دی ۱۳۴۶) که با عنوان جهانپهلوان تَختی نیز شناخته میشود؛ ورزشکار ایرانی رشته کشتی آزاد بود. وی در بازیهای المپیک ۱۹۵۶ ملبورن توانست پس از امامعلی حبیبی، دومین مدال طلای ورزشکاران ایرانی در بازیهای المپیک را به دست آورد. او با کسب این مدال، به همراه دو نشان نقره که در بازیهای المپیک ۱۹۵۲ هلسینکی و ۱۹۶۰ رم از آن خود کرد، تا اکنون پرافتخارترین کشتیگیر ایرانی در المپیک است. تختی همچنین دو قهرمانی و دو نایبقهرمانی در رقابتهای قهرمانی کشتی جهان و همچنین نشان طلای بازیهای آسیایی ۱۹۵۸ توکیو را در دوران فعالیت خود به دست آورد. او در کشتی پهلوانی و ورزش زورخانهای نیز فعالیت داشت و صاحب بازوبند پهلوانی ایران در سه سال پیاپی بود. تختی همچنین از چهرههای محبوب و مشهور فرهنگ عامهٔ ایرانیان است و در فرهنگ ورزشی ایران، بسیاری وی را نماد «پهلوانی» و «جوانمردی» میدانند. پس از رخداد زمینلرزهٔ بوئینزهرا که ۱۲ هزار کشته و هزاران مجروح در پی داشت، فعالیتهای او و تنی چند از پهلوانان برای امدادرسانی و کمک به زلزلهزدگان؛ موجی از شور و وحدت ملی را در ایران برانگیخت و کمکهای فراوانی برای آسیبدیدگان ارسال شد.
او همچنین فعال سیاسی و عضو شورای مرکزی جبههٔ ملی ایران بود. تختی در ۱۷ دی ۱۳۴۶ درگذشت و جنازهٔ او درحالیکه خودکشی کرده بود در هتل آتلانتیک تهران پیدا شد اما مسائلی مانند رابطهٔ او با جبههٔ ملی، موجب شکلگیری شایعهٔ قتل او توسط ساواک شد.
محمد بهمن بیگی – نویسنده، حقوقدان – (1298 – 1398 ه.ش)
محمّد بهمنبیگی (۲۶ بهمن ۱۲۹۸[۱][۲] – ۱۱ اردیبهشت ۱۳۸۹) نویسندهٔ بزرگ ایل قشقایی و بنیانگذار آموزش و پرورش عشایری در ایران بود. وی در ایل قشقایی در منطقهای بین شهرهای خنج و قیروکارزین در استان فارس به دنیا آمد. پس از پایان دورهٔ کارشناسی حقوق در دانشگاه تهران، با مشاهده دست اول وضعیت عشایر و استفاده از فرصت حضور اصل چهار ترومن در ایران و با قانع کردن دولت وقت به همکاری، در زمینه برپایی مدرسههای سیّار برای بچههای ایل شروع به فعالیت کرد. او توانست دختران عشایری را نیز به مدرسههای سیّار جلب کند و نخستین مرکز تربیت معلم عشایری را بنیان نهد. او تجربههای آموزشیِ خود را در چند کتاب در قالب داستان نوشتهاست.محمد بهمنبیگی در روز ۱۱ اردیبهشت ماه ۱۳۸۹ در شهر شیراز در نود سالگی درگذشت.
کمال الدین بهزاد – نقاش، خطاط -(855 – 942 ه.ق)
کمالالدّینْ بهزادِ هِرَوی (میان ۸۵۵ تا ۸۶۵ ه.ق – ۹۴۲ ه.ق) نامدار به استاد کمالالدین بهزاد، استاد بهزاد و استاد نقاش، نقاش ایرانی سدههای نهم و دهم هجری بود. وی در دربار پادشاهان تیموری و صفوی صاحب منصب بود و بابت نوآفرینی در نقاشی ایرانی شناخته شدهاست.بهزاد در آغاز بهعنوان شاگرد و زیردست روحالله میرک نقیزاده مشغول به کار بود. او بهسرعت معروف شد و با حمایتهای علیشیر نوایی، فرصتهای هنری بزرگی را بهدست آورد چنانکه به خدمت سلطان حسین بایقرا، از سلاطین تیموری درآمد. شرح زندگی بهزاد پس از مرگ سلطان حسین بایقرا بهدرستی معلوم نیست. آنچه از شواهد بر میآید آن است که بعد از برافتادن تیموریان، بهزاد همچنان در هرات باقی ماند و به نوشتهٔ بابُر تحت حمایت محمد شیبانی قرار گرفت. احتمالاً بهزاد یازده سال پس از مرگ محمد شیبانی نیز در هرات زندگی کردهاست. تاریخ و شرایط حرکت بهزاد به تبریز نامعلوم است. بهزاد در تبریز همچنان از حمایت سلطنتی برخوردار بود و بهعنوان مدیر کتابخانهٔ سلطنتی منصوب شد. او این مقام را تا زمان مرگش حفظ کرد. فعالیتهای بهزاد در تبریز و دربار صفوی بسیار کم بود. بهزاد به سال ۹۴۲ ه.ق در خدمت شاه تهماسب درگذشت و در تبریز در کنار کمال خجندی به خاک سپرده شد.اعتبار بهزاد در درجهٔ نخست، نتیجهٔ آرمانگرایی او در آثارش، و سپس شخصیت فردی و همکاری مستمرش با حاکمان بزرگ روزگار خویش بود. اما برخی معتقدند که شخصیت بهزاد به بزرگی شهرتش نبوده و رابطهٔ او با علیشیر و جامی سبب افزودن ناروای شهرت او شدهاست. از سوی دیگر، بابر و حیدر میرزا جایگاه والای بهزاد در میان همروزگارانش را تأیید کردهاند. ویژگیهای دقت در الگو، خوشنویسی و طراحی میراث مهم سبک بهزاد است. توجه بهزاد به دنیای واقعی پیرامونش او را از نگارگران پیش از خود متمایز میکند. ترکیببندیهای بهزاد در روزگار خود او نیز از سوی دیگران تقلید شد. بهزاد در رنگشناسیِ نگارگری ایرانی تحول ایجاد کرد. در آثار او رنگ و فرم جدایی ناپذیرند. در کنار اینها، بهزاد پیام معنوی داستانها را در اثر توصیف رویدادهای عادی از بین نمیبرد و در تلفیق ایندو میکوشد. نگرش انسانگرایانهٔ او با چگونگی بهرهگیری از رنگ، خط و ساختار آثارش در هماهنگی کامل هستند، انسانگراییای که در تاریخ نقاشی ایران سابقه ندارد. او افزون بر تربیت شاگردان برجسته، با دید و سبک خویش بر دربار صفوی در تبریز اثری شگرف گذاشت. با وجود نوآوریهای بهزاد در فرم، او نهتنها هیچگاه از جریان اصیل و سنتی نقاشی ایران خارج نشد، بلکه دید درستی را که میراثی یگانه بود نگاه داشت که همان قرارگیری رنگهای تخت در کنار یکدیگر است به شکلی بسیار پیشرفتهتر از آنچه در میناکاری ایرانی و ویترای در غرب انجام شدهبود.در هیچیک از آثار منتسب به بهزاد امضایی مطمئن از او وجود ندارد، ازاینرو تشخیص و تمییزِ دیگر آثار واقعی بهزاد با توجه به سبک اثر انجام میشود. از میان آثار بسیاری که به بهزاد نسبت دادهاند، بهباور عموم کارشناسان تنها سی و دو نگاره اثر واقعی بهزاد هستند که البته تنها نشاندهندهٔ ده سال از دوران طولانی فعالیت هنری بهزاد است. در طول سدهٔ دهم هجری، مجموعهداران مشتاق بودند که نقاشیهای بهزاد را در مرقعها یا مجموعههای خود قرار دهند.
خواجه نصیر الدین طوسی - فیلسوف، دانشمند و ... - (597 – 672 ه.ق)
ابوجعفر محمد بن محمد بن حسن طوسی (۵۷۹–۶۵۳ ه) (۱۲۰۱–۱۲۷۴ م) شاعر، همهچیزدان، فیلسوف، متکلم، فقیه، ستارهشناس، اندیشمند، ریاضیدان، منجم، پزشک، عارف و معمارایرانیبود. کنیهاش «ابوجعفر» و به القابی چون «نصیرالدین»، «محقق طوسی»، «استاد البشر» و «خواجه» شهرت دارد.ابن خلدون (۱۴۰۶–۱۳۳۲) او و فخر الدین رازی را بزرگترین دانشمندان ایران دانستهاست.
فعالیتهای علمی
- سنت فلسفه مشایی را که پس از ابن سینا در ایران رو به افول گذاشته بود، بار دیگر احیا کرد.
- مجموعه آرا و دیدگاههای کلامی شیعه را در کتاب تجرید الاعتقاد گرد آورد.
- رصدخانه مراغه را ساخت.
- جداول بسیار دقیق از حرکت سیارهای ایجاد کرد، که یک مدل سیارهای به روز شده و انتقاداتی از نجوم بطلمیوسی بود.
- در کنار رصدخانه مراغه کتابخانهای با حدود چهل هزار کتاب ایجاد کرد.
- مثلثات را به عنوان یک شاخه ریاضی بهعنوان یک علم مطرح کرد.
- با پرورش شاگردانی همچون قطب الدین شیرازی و گردآوری دانشمندان ایرانی عامل انتقال تمدن و دانشهای ایران پیش از مغول به آیندگان شد.
- شواهدی وجود دارد که نشان میدهد او بر نظریه خورشید مرکزی کوپرنیک تأثیر داشتهاست
شهید مطهری - (1298– 1358 ه.ش)
مرتضی مطهری (۱۲۹۸-۱۳۵۸ ه.ش)، مشهور به استاد مطهری و شهید مطهری، متفکر، محقق، عالم، نویسنده، مدرس و یکی از دانشمندان اسلامشناس در قرن چهاردهم بود.
او شاگرد امام خمینی و علامه طباطبایی بوده که توانست در تمامی رشتههای معارف اسلامی، صاحبنظری ژرفاندیش و محققی دقیق و در پارهای از حوزهها همچون فلسفه، فقه و اصول فقه در قله اجتهاد قرار گیرد. شهید مطهری از اساتید فلسفه و کلام اسلامی و تفسیر قرآن بود و آثاری بسیاری هم در موضوعات مختلف نگاشته است.
استاد علاوه بر فعالیتهای علمی، قبل و بعد از انقلاب اسلامی ایران در سیاست نقش بسزایی داشت؛ او از افراد تأثیرگذار و از رهبران فکری انقلاب اسلامی ایران بود. از جمله فعالیتهای استاد، مبارزه با جریان فکری مارکسیسم، تاسیس حسینیه ارشاد، عضو هیئت موتلفه اسلامی و ریاست شورای انقلاب تا روز شهادت را میتوان نام برد.
سالروز شهادت شهید مطهری در ایران به عنوان روز معلم نامگذاری شده و با بزرگداشت مقام معلم همراه است.سعدی – شاعر، نویسنده، خطیب - (606– 690ه.ق)
ابومحمّد مُشرفالدین مُصلِح بن عبدالله بن مشرّف (بین ۵۸۵ تا ۶۱۵ – بین ۶۹۰ تا ۶۹۵ هجری قمری) متخلص به سعدی، شاعر و نویسندهٔ پارسیگوی ایرانی است. اهل ادب به او لقب «استادِ سخن»، «پادشاهِ سخن»، «شیخِ اجلّ» و حتی بهطور مطلق، «استاد» دادهاند. او در نظامیهٔ بغداد، که مهمترین مرکز علم و دانش جهان اسلام در آن زمان به حساب میآمد، تحصیل و پس از آن بهعنوان خطیب به مناطق مختلفی از جمله شام و حجاز سفر کرد. سعدی سپس به زادگاه خود شیراز، برگشت و تا پایان عمر در آنجا اقامت گزید. آرامگاه وی در شیراز واقع شدهاست که به سعدیه معروف است.
بیشتر عمر او مصادف با حکومت اتابکان فارس در شیراز و همزمان با حمله مغول به ایران و سقوط بسیاری از حکومتهای وقت نظیر خوارزمشاهیان و عباسیان بود. البته سرزمین فارس، بهواسطهٔ تدابیر ابوبکر بن سعد، ششمین و معروفترین اتابکان سَلغُری شیراز، از حملهٔ مغول در امان ماند. همچنین قرن ششم و هفتم هجری مصادف با اوجگیری تصوف در ایران بود و تأثیر این جریان فکری و فرهنگی در آثار سعدی قابلملاحظه است. نظر اغلب سعدیپژوهان بر این است که سعدی تحت تأثیر آموزههای مذهب شافعی و اشعری و بنابراین تقدیرگرا است. در مقابل، نشانههایی از ارادت وی به خاندان پیامبر اسلام مشاهده میشود. سعدی بیش از آن که تابع اخلاق بهصورت مطلق و فلسفی آن باشد، مصلحتاندیش است و ازینرو اصولاً نمیتواند طرفدار ثابت و بیچونوچرای قاعدهای باشد که احیاناً در جای دیگری آن را بیان کردهاست. برخی از نوگرایان معاصر ایران آثار او را غیراخلاقی، بیارزش، متناقض و ناهماهنگ قلمداد کردهاند.
سعدی تأثیر انکارناپذیری بر زبان فارسی گذاشتهاست؛ بهطوریکه شباهت قابلتوجهی بین فارسی امروزی و زبان سعدی وجود دارد. آثار او مدتها در مدرسهها و مکتبخانهها بهعنوان منبع آموزش زبان و ادبیات فارسی تدریس میشده و بسیاری از ضربالمثلهای رایج در زبان فارسی از آثار وی اقتباس شدهاست. او برخلاف بسیاری از نویسندگان معاصر یا پیش از خود، سادهنویسی و ایجاز را در پیش گرفت و توانست — حتی در زمان حیاتش — شهرت زیادی به دست آورد. آثار سعدی در اصطلاح سهل ممتنع (سادهٔ دشوار) است و در آنها نکتهسنجی و طنز آشکار یا پنهان ملاحظه میشود.
آثار وی در کتاب کلیات سعدی، شامل گلستان به نثر، کتاب بوستان در قالب مثنوی و نیز غزلیات، گردآوری شدهاست. علاوه بر این او آثاری در سایر قالبهای ادبی نظیر قصیده، قطعه، ترجیعبند و تکبیت به زبان فارسی و عربی نیز دارد. غزلیات سعدی، اغلب عاشقانه و توصیفکنندهٔ عشق زمینی است؛ هرچند که وی غزلیات پندآموز و عارفانه نیز سرودهاست. گلستان و بوستان بهعنوان کتابهای اخلاقی شناخته میشوند و علاوه بر فارسیزبانان، بر اندیشمندان غربی از جمله ولتر و گوته نیز تأثیرگذار بودهاند.
سعدی در زمان حیات شهرت فراوانی داشت. آثار او حتی در هندوستان، آسیای صغیر و آسیای میانه به زبان فارسی یا بهصورت ترجمه در دسترس مخاطبانش قرار داشت. او نخستین شاعر ایرانی است که آثارش به یکی از زبانهای اروپایی ترجمه شدهاست. بسیاری از شاعران و نویسندگان فارسیزبان از سبک وی تقلید کردهاند. حافظ از جمله شاعرانی بوده که تحت تأثیر سبک سعدی به سرودن غزل پرداختهاست. در ادبیات معاصر نیز نویسندگانی مانند محمدعلی جمالزاده و ابراهیم گلستان از او تأثیر پذیرفتهاند. آثار سعدی بعدها به موسیقی هم راه پیدا کرد و بسیاری از غزلهای او را خوانندگانی چون تاج اصفهانی، محمدرضا شجریان و غلامحسین بنان خواندند. بهمنظور تجلیل از سعدی، اول اردیبهشت، روز آغاز نگارش کتاب گلستان، در ایران روز سعدی نامگذاری شدهاست.
مولانا – شاعر – (586– 652ه.ش)
جلالالدین محمد بلخی (۶ ربیعالاول ۶۰۴ – ۵ جمادیالثانی ۶۷۲ هجری قمری) معروف به مولوی، مولانا و رومی شاعر فارسیگوی ایرانی است. نام کامل وی «محمد بن محمد بن حسین حسینی خطیبی بکری بلخی» بوده و در دوران حیات به القاب «جلالالدین»، «خداوندگار» و «مولانا خداوندگار» نامیده میشدهاست. در قرنهای بعد (ظاهراً از قرن ۹) القاب «مولوی»، «مولانا»، «مولوی رومی» و «ملای رومی» برای وی به کار رفتهاست و از برخی از اشعارش تخلص او را «خاموش» و «خَموش» و «خامُش» دانستهاند. زبان مادری وی پارسی بودهاست.
نفوذ مولوی فراتر از مرزهای ملی و تقسیمات قومی است. ایرانیان، افغانها، تاجیکها، ترکیهایها، یونانیان، دیگر مسلمانان آسیای میانه و مسلمانان جنوب شرق آسیا در مدت هفت قرن گذشته به شدت از میراث معنوی رومی تأثیر گرفتهاند. اشعار او بهطور گستردهای به بسیاری از زبانهای جهان ترجمه شدهاست. ترجمهٔ سرودههای مولوی که با نام رومی در غرب شناسایی شده بهعنوان «محبوبترین» و «پرفروشترین» شاعر در ایالات متحدهٔ آمریکا شناخته میشود.
بیشتر آثار مولوی به زبان فارسی سروده شدهاست، اما در اشعارش بهندرت از ترکی، عربی و کاپادوسیهای یونانی نیز استفاده کردهاست. مثنوی معنوی او که در قونیه تصنیف شدهاست یکی از عالیترین اشعار زبان فارسی بهشمار میرود. آثار او بهطور گسترده در سراسر ایرانِ بزرگ خوانده میشود و ترجمهٔ آثار او در ترکیه، آذربایجان، ایالات متحده، و جنوب آسیا بسیار پرطرفدار و محبوب هستند
شمس تبریزی - عارف - (582– 645ه.ق)
محمد بن علی بن ملکداد تبریزی ملقب به شمسالدین یا شمس تبریزی (زاده ۵۸۲ – درگذشته ۶۴۵ هجری قمری از صوفیان ایرانی مسلمان مشهور سدهٔ هفتم هجری است. سخنان وی را که در مجالس مختلف بر زبان آورده، مریدان گردآوری کردهاند که به نام «مقالات شمس تبریزی» معروف است.شمس تبریزی در محضر استادانی چون شمس خونجی تحصیل میکردهاست. او سپس به سیر و سلوک پرداخت و در نزد پیران طریقت، کسانی چون پیر سلهباف و شیخ رکن الدین محمد سُجاسی معروف به پیر سُجاسی، به کسب معرفت پرداخت. شمس تبریزی چنانکه از مقالات او بر میآید از برخی از بزرگان زمان خود نیز تأثیر پذیرفته بود و از آن میان نامهای شهاب هریوه (اندیشمند خردگرا)، فخر رازی، اوحدالدین کرمانی و محیالدین ابن عربی در مقالات شمس آمدهاست .
رودکی – شاعر، موسیقیدان - (244– 329ه.ق)
ابوعبدالله جعفر بن محمد بن حکیم بن عبدالرحمن بن آدم متخلص به رودَکی (فارسیتاجیکی: Рӯдакӣ) و مشهور به استاد شاعران (زادهٔ ۴ دی ۲۳۷، رودَکی – درگذشتهٔ ۳۱۹، پَنجَکِنت) نخستین شاعر مشهور پارسیسرای ایرانی در دورهٔ سامانی در سدهٔ چهارم هجری قمری و استاد شاعران این سده در ایران است. در اشعار رودکی با باور به ناپایداری و بیوفایی جهان، اندیشهٔ غنیمتشمردن فرصت، شادی و شادنوشی روبهرو میشویم.
او در روستایی بهنام بَنُج رودک (پنجکنت در تاجیکستان امروزی) در ناحیهٔ رودک در نزدیکی نَخشَب و سمرقند به دنیا آمد.
رودکی را نخستین شاعر بزرگ پارسیگوی و پدر شعر پارسی میدانند به این دلیل که تا پیش از وی کسی دیوان شعر نداشتهاست و این از نوشتههای ایرانی عربینویسِ همعصرِ رودکی — ابوحاتم رازی — مسجل میشود.ریچارد فرای عقیده دارد که رودکی در تغییر خط از خط پهلوی به خط فارسی نقش داشتهاست. از تمام آثار رودکی که گفته میشود بیش از یک میلیون و سیصد هزار بیت و نیز شش مثنوی بوده، فقط ابیاتی پراکنده به همراه چند قصیده، غزل و رباعی باقی ماندهاست. تعداد ابیات باقیمانده از رودکی را ۱۰۴۷ بیت گزارش میکنند.
ملاصدرا – فیلسوف، عارف - (979 – 1045 ه.ق)
محمد بن ابراهیم شیرازى ملقب به صدرالدین و مشهور به ملاصدرا یا صَدرالمُتِألِّهین از مردم شیراز. در حدود سال 979 یا 980 ق در شهر شیراز و در خانوادهای بانفوذ و متمکن بهدنیا آمد.
در آغاز جوانى، با استعداد فوقالعادهای که داشت، براى تحصیل به اصفهان رفت، که مرکز علمى آن روزگار ایران بود و صفویان در آنجا مدارس متعددى دایر کرده بودند که علما دانشهای گوناگون را در آنها تدریس میکردند. نزد شیخ بهائى و میرداماد و میرابوالقاسم فندرسکى علوم نقلى و حکمت را آموخت. پس از تکمیل تحصیلات و نیز با فشار بعضى از علماى ظاهربین، که با مشرب عرفانى او مخالف بودند، اصفهان را ترک کرد و به کهَک قم رفت و هفت سال، یا بنا بر قولى، پانزده سال در آنجا به ریاضت مشغول شد و سرانجام به مرتبۀ کشف حقایق رسید. رفتهرفته آوازۀ ملاصدرا در اطراف و اکناف پیچید و مریدان و طالبان بسیارى به حضورش شتافتند.
در این هنگام اللهوردى خان، والى فارس، مدرسهای در شهر شیراز بنا کرد و از ملاصدرا دعوت کرد تا به وطن خویش بازگردد و در آن مدرسه به تدریس بپردازد. با حضور وى در شیراز مدرسۀ خان مهمترین مرکز علمى ایران شد و تا هنگام حیات وى طالبان علم را از دور و نزدیک به خود جلب میکرد.
آموزههای ملاصدرا با معارف عرفا، بهویژه ابن عربى، صدرالدین قونوى، عبدالرزاق کاشانى، داود قیصرى و دیگر بزرگان مکتب ابن عربى، ارتباط محکمى دارد، تا جایى که میتوان گفت حکمت متعالیۀ او روایت عقلانى از شهود روحانى آنهاست؛ بهویژه در مورد ابن عربى که ملاصدرا در هیچ مسئلۀ اساسى با وى مخالف نیست. در واقع، ملاصدرا افزون بر آنکه از فیلسوفان بزرگ اسلامى است، از مهمترین شارحان آثار ابن عربى و شاگردان وى محسوب میشود.
صدرالمتألهین برهانىکردن مکاشفات عرفانى را یکى از وظایف خود برشمرد و اعلام کرد که هرچند برخى از صوفیان و عارفان به دلایل گوناگون از برهانىکردن مشاهدات خویش خوددارى کردهاند، او مکاشفات ذوقى آنان را به قالب برهان و استدلال خواهد ریخت: «و نحن قد جعلنا مکاشفاتهم الذوقیه مطابقه للقوانین البرهانیه». او به مکاشفاتى که برهانى قطعى بر صحّت آنها اقامه نشده است، اعتمادى نداشت: «اما نحن فلا نعتمد کلَّ الاعتماد على مالا برهان علیه قطعیا». بهنظر ملاصدرا، عقل معیار صحّت و سقم مکاشفات عرفانى است و عدول از احکام عقل در مسائل عرفانى جایز نیست. شاید همین گرایشهای عرفانى وى بوده که سوءظن بعضى از علما را برانگیخت.
ملاصدرا، که از اقوال غزّالى و ابن عربى و مکتب قونوى و قیصرى متأثر است، در رسالۀ کسر اصنام الجاهلیه بر صوفیان مدعى عصر خود میتازد که به قول وى هم از علم و هم از عمل بىنصیباند. کتاب او مملو از اقوال صوفیان متقدم است و حتى در خاتمۀ آن طریقۀ صوفیه (روزه و سکوت و شببیدارى و عزلت و ذکر) را براى طالب راه حق توصیه میکند.
ملاصدرا تا پایان عمر در شیراز به تألیف و تدریس پرداخت و در این مدت هفت بار، پیاده، به خانۀ خدا سفر کرد و در بازگشت از هفتمین سفر، در بصره در سال 1050 ق درگذشت.
وحشی بافقی - شاعر - (911 – 961 ه.ش)
کمالالدّین یا شمسالدّین محمّد وحشی بافقی یکی از شاعران نامدار سدهٔ دهم ایران است که در سال ۹۳۹ هجری قمری در شهر بافق از توابع یزد چشم به جهان گشود. دوران زندگی او با پادشاهی شاه طهماسب صفوی و شاه اسماعیل دوم و شاه محمد خدابنده همزمان بود. وی تحصیلات مقدماتی خود را در زادگاهش سپری نمود. وحشی در جوانی به یزد رفت و از دانشمندان و سخنگویان آن شهر کسب فیض کرد و پس از چند سال به کاشان عزیمت نمود و شغل مکتبداری را برگزید. وی پس از روزگاری اقامت در کاشان و سفر به بندر هرمز و هندوستان، در اواسط عمر به یزد یا کرمان (دقیقا مشخص نیست) بازگشت و تا پایان عمر (سال ۹۹۱ هجری قمری) در این شهر زندگی کرد.لقب وحشی در واقع برای برادرش بود. او علوم ادبیات را از وی تعلیم دیده بود، اما چون او زود فوت کرد و به شهرت رسید او لقب برادرش را ازآن خود ساخت تا نامش جاودانه بماند. هرجایی هم که از وحشی در شعرهایش استفاده کرده است، در واقع به خودستایی نپرداخته و از برادرش تعریف کرده است.
پروین اعتصامی - شاعر - (1285 – 1320ه.ش)
رخشنده اعتصامی (۲۵ اسفندِ ۱۲۸۵ – ۱۵ فروردینِ ۱۳۲۰)، معروف به پروین اعتصامی، شاعر ایرانی بود. او بیشتر بهدلیل به کار بردن سبک شعریِ مناظره در شعرهایش معروف است. مضامین و معانی شعرهای او توصیفکنندهٔ دلبستگیِ عمیقش به پدر، استعداد و شوقِ فراوانش به آموختنِ دانش، روحیهٔ ظلمستیزی و مخالفت با ستم و ستمگران، حمایت از حقوقِ زنان و ابراز همدلی و همدردی با محرومان و ستمدیدگان است. او را «مشهورترین شاعر زن ایران» گفتهاند.
اعتصامی از کودکی فارسی و انگلیسی و عربی را نزدِ پدرش آموخت و از همان کودکی زیرِ نظرِ پدر و استادانی چون علیاکبر دهخدا و محمّدتقی بهار سرودنِ شعر را آغاز کرد. پدرش، یوسف اعتصامی آشتیانی، شاعر و مترجم بود و در شکلگیریِ زندگیِ هنریِ پروین و کشفِ تواناییها و ذوق و گرایشش به شعر نقشِ مهمّی داشت. اعتصامی در بیستوهشتسالگی ازدواج کرد؛ امّا، به خاطرِ اختلافِ فکری با همسرش، پس از چندی از او جدا شد. پس از جدایی مدّتی در کتابخانهٔ دانشسرای عالی تهران به کتابداری مشغول شد. یگانه اثرِ چاپ و منتشرشده از پروین دیوانِ اشعار اوست، که دارای ۶۰۶ شعر شامل اشعاری در قالبهای مثنوی، قطعه و قصیده است. شعرهای پروین پیش از چاپ بهصورت مجموعه و کتاب، در مجلهٔ بهار و منتخبات آثار از ضیاء هشترودی و امثال و حکم از دهخدا، چاپ میشدند. موفقیت اولین چاپ دیوان اشعار او سبب پیدایش زمینه برای چاپهای بعدی شعرهای او شد. اعتصامی پیش از چاپ دومین نوبت از دیوان اشعارش، بر اثر بیماری حصبه در سیوپنجسالگی در تهران درگذشت و در حرم فاطمهٔ معصومه، در آرامگاه خانوادگیاش، به خاک سپرده شد. زادروز او روز بزرگداشت پروین اعتصامی نامگذاری شدهاست.
اعتصامی از پیروان «جریان تلفیقی» است. اشعار او اغلب از حوادث و اتفاقات شخصی و اجتماعی خالیاند. در میان اشعار او، شعری وجود ندارد که با کمک آن بتوان صراحتاً شخص شاعر را شناخت. شعر اعتصامی از دیدگاه طرز بیان مفاهیم و معانی، بیشتر بهصورت «مناظره» و «سؤال و جواب» است. در دیوان او بیش از هفتاد نمونه مناظره آمده که وی را از این لحاظ در میان شاعران فارسی برجسته ساختهاست. این مناظرهها نهتنها میان انسانها و جانوران و گیاهان، بلکه میان انواع اشیا — از قبیل سوزن و نخ — نیز اتفاق میافتد. اعتصامی در بیان مقاصد خود از هنرهای «شخصیتبخشی» و «تخیل» و «تمثیل»، با شیوایی کمنظیری استفادهٔ بسیار کردهاست.
خاقانی شروانی – شاعر – (520 – 595ه.ق)
افضلالدّین بدیل بن علی خاقانی شروانی، متخلّص به خاقانی (۵۲۰ قمری در شَروان – ۵۹۵ قمری در تبریز) از جملهٔ نامدارترین شاعران ایرانی و بزرگترین قصیده سرایان تاریخ شعر و ادب فارسی بهشمار میآید. از القاب مهم وی حَسّان العجم است. آرامگاه وی واقع در شهر تبریز ایران است.
زکریای رازی – پزشک، فیلسوف، کیمیاگر - (251 – 313ه.ق)
ابوبکر محمّد بن زَکَریای رازی (۲۵۱ – ۳۱۳ هجری قمری) همهچیزدان، پزشک، فیلسوف و شیمیدان ایرانی بود. رازی آثار ماندگاری در زمینهٔ پزشکی و شیمی و فلسفه نوشت و بهعنوان کاشف الکل، جوهر گوگرد (اسید سولفوریک) و نفت سفید مشهور است. وی همچنین دربارهٔ کیهانشناسی، منطق و ریاضیات نیز آثاری دارد. و خود را نسخه اسلامی سقراط در فلسفه و بقراط در پزشکی می دانست بهگفتهٔ جرج سارتن، (پدر تاریخ علم) رازی «بزرگترین پزشک ایران در زمان سدههای میانه بود». پرویز اذکایی و جوئل کریمر در کتاب احیای فرهنگی در عهد آل بویه رازی را شخصیتی دانستهاند که بر قلهٔ انسانگرایی ایرانی ایستادهاست.به پاس زحمات فراوان رازی در داروسازی روز پنجم شهریورماه (۲۷ اوت)، روز بزرگداشت رازی شیمیدان بزرگ ایرانی و روز داروساز نامگذاری شدهاست.
صائب تبریزی - شاعر - (1000– 1080ه.ق)
میرزا محمدعلی صائب تبریزی اصفهانی (زادهٔ ۱۰۰۰ هجری قمری — درگذشتهٔ ۱۰۸۰ هجری قمری) بزرگترین غزلسرای سده یازدهم هجری و نامدارترین شاعر زمان صفویه بود. او در دربار صفوی به عنوان ملک الشعرایی رسید و به او شاه شاعر سبک هندی میگویند. او در جوانی به هندوستان و مکه مسافرت کرد وحدود ۷ سال در هندوستان باقی ماند و بعد از بازگشت از هندوستان دردربار صفوی راه یافت.
یعقوب لیث – بنیانگذار سلسله صفاریان - (247 – 265 ه.ق)
یعقوب لیث صفاری (۲۲۵ ه.ق – شوّال ۲۶۵ ه.ق) آهنگر و مؤسس سلسلهٔ صفاریان، در سیستان به مرکزیت زرنج بود. وی در طول حیات سیاسی و همچنین به قدرت رسیدنش در سیستان، موفق به شکست خوارج، علویان، طاهریان و فتح مناطقی همچون کرمان و فارس شد. توجهٔ یعقوب لیث پس از تصرف فارس، خوزستان و سرکوب محمد بن واصل، به بغداد، مرکز خلافت عباسی، معطوف شد. براندازی دولت طاهریان که خلافت حامی آنها بود، حمایت از مخالفان خلیفه معتمد و نگرشهای ضدعربی یعقوب، خلیفه را واداشت که طی نامهای یعقوب را لعن کرده و آمادهٔ نبرد با وی شود. پس از رسیدن دو سپاه به هم در ۷ شوّال ۲۶۵ ه.ق جنگ سختی درگرفت که در نهایت با پیروزی سپاه خلافت عباسی همراه بود. یعقوب پس از عقبنشینی سخت بیمار شد. عمرو، برادر یعقوب، بهمحض بیمار شدن برادرش خود را به او رساند؛ اما یعقوب در شوّال سال ۲۶۵ ه.ق بر اثر قولنج از دنیا رفت تا برادرش عمرو قدرت سلسلهٔ صفاریان را در دست بگیرد.
میر عماد قزوینی - خطاط - (933-994 ه.ش)
میرعماد حسنی قزوینی (۱۵۵۴-۱۶۱۵م/ ۹۶۱-۱۰۲۴ق) خوشنویس خط نستعلیق است. میرعماد خود را از سادات حسنی میدانست. وی از مشهورترین خوشنویسان تاریخ هنر ایران است که پایه خط نستعلیق را یه گونهای مستحکم کرد که صاحبنظران خطوط اسلامی آن را «عروس خطوط» نامیدند.
پروفسور هشترودی - ریاضیدان - (1286-1355 ه.ش)
محسن هشترودی در ۲۲ دی ۱۲۸۶ در شهر هشترود چشم به جهان گشود. پدرش اسماعیل هشترودی از روحانیون و همراهان شیخ محمد خیابانی یکی از فعالان نهضت مشروطه بود. محسن هشترودی تحصیلات دبستانی خود را در مدرسههای سیروس و اقدسیه در شهر تبریز به پایان برد و سپس برای ادامه تحصیل در دارالفنون به تهران آمد. چند سالی در تهران به تحصیل پزشکی گذراند، تا در سال ۱۳۰۴ به عنوان دانشجوی بورسیه دولتی برای تحصیل در رشته ریاضیات به کشور فرانسه اعزام شد.محسن هشترودی در سال ۱۳۱۴ با درجه کارشناسی در رشته ریاضیات از دانشگاه سوربن فارغالتحصیل شد. سپس با سرپرستی الی کارتان در همان دانشگاه به پژوهش در زمینه هندسه دیفرانسیل پرداخت و مدرک دکترای خود را در رشته ریاضیات در سال ۱۳۱۶ دریافت کرد. پس از بازگشت به ایران به عنوان استادیار در دانشکده علوم دانشسرای عالی به کار مشغول شد. در سال ۱۳۲۰ کرسی استادی دانشسرای عالی را دریافت کرد. در سال ۱۳۳۰ به مقام ریاست دانشگاه تبریز رسید، و در سال ۱۳۳۶ به عنوان رئیس دانشکده علوم دانشگاه تهران انتخاب شد در سال ۱۳۲۳ با «رباب مدیری» ازدواج کرد که حاصل این ازدواج دو دختر و یک پسر به نامهای فرانک، فریبا و رامین بود.هشترودی در طول زندگی حرفهای خود ارتباطش را با مجامع علمی بینالمللی حفظ کرد: وی در سال ۱۳۲۹ به عنوان نماینده دانشگاه تهران در کنگره بینالمللی ریاضیدانان هاروارد شرکت کرد، در مؤسسه مطالعات پیشرفته دانشگاه پرینستون و به درخواست ریاست مؤسسه اوپنهایمر به عضویت پذیرفته شد، و یک ترم پاییزی را نیز به تدریس در دانشگاه هاروارد پرداخت. هشترودی بر اثر سکته قلبی در ۱۳ شهریور ۱۳۵۵ در سن ۶۸ سالگی در تهران درگذشت و در قبرستان بهشت زهرا آرامگاه شماره ۸۲۴ به خاک سپرده شد. یادنامه ایشان با نام «یاد آر ز شمع مرده یاد آر» در سال ۱۳۸۵ توسط انتشارات سنا منتشر شدهاست.
شیخ بهایی – دانشمند، شاعر، ریاضیدان و ... –(953-1030)
بهاءالدین محمد بن حسین عاملی (۸ اسفند ۹۲۵ خورشیدی در بعلبک – ۸ شهریور ۱۰۰۰ خورشیدی در اصفهان) معروف به شیخ بهایی و با نام کامل بهاءالدین محمد بن عزالدین حسین بن عبدالصمد بن شمس الدین محمد بن حسن بن عاملی جبعی (جباعی)؛ همه چیزدان، حکیم، علامهٔ فقیه، عارف، منجم، ریاضیدان، شاعر، ادیب، مورخ و دانشمند ایرانی عربتبار از بعلبک در لبنان کنونی قرون دهم و یازدهم هجری بود که در دانشهای فلسفه، منطق، هیئت و ریاضیات دانایی داشت، در حدود ۹۶ کتاب و رساله ازاودر سیاست، حدیث، ریاضی، اخلاق، نجوم، عرفان، فقه، مهندسی، هنر و فیزیک بر جای ماندهاست. به پاس خدمات او به علم ستارهشناسی، یونسکو سال ۲۰۰۹ که مصادف با سال نجوم میبوده نام شیخ را در لیست مفاخر ایران و لبنان ثبت کرد.او طومار شیخ بهایی را تدوین کردهاست. بهائی یکی از اولین منجمانی در جهان اسلام بود که امکان حرکت زمین را قبل از انتشار نظریه کوپرنیک مطرح کرد.
ناصر خسرو – شاعر، نویسنده، فیلسوف - (394– 481ه.ق)
ابومُعین ناصر بن خُسرو بن حارث قُبادیانی بَلخی، معروف به ناصرخسرو (۳۹۴–۴۸۱ ه.ق) از شاعران بزرگ فارسیزبان، فیلسوف، حکیم و جهانگرد ایرانی و از مبلغان مذهب اسماعیلی بود. وی در قبادیان از توابع بلخ متولد شد و در یمگان از توابع بدخشان درگذشت. وی بر اغلب علوم عقلی و نقلی زمان خود از قبیل فلسفه و حساب و طب و موسیقی و نجوم و کلام تبحر داشت و در اشعار خویش به کرات از احاطه داشتن خود بر این علوم تأکید کرده است. ناصر خسرو به همراه حافظ و رودکی جزء سه شاعر بنامی است که کل قرآن را از بر داشته است. وی در آثار خویش، از آیات قرآن برای اثبات عقاید خودش استفاده کرده است.
نظامی گنجوی – شاعر – (535 – 607ه.ق)
جمالالدین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤیَّد (۵۳۵ هـ. ق – ۶۰۷–۶۱۲ هـ. ق) متخلص به نظامی و نامور حکیم نظامی، شاعر و داستانسرای ایرانی فارسیگوی در سده ششم هجری (دوازدهم میلادی)، که بهعنوان صاحب سبک و پیشوای داستانسرایی در ادبیات فارسی شناخته شدهاست. آرامگاه نظامی گنجوی، در حاشیه غربی شهر گنجه قرار دارد. نظامی در زمرهٔ گویندگان توانای شعر فارسی است، که نهتنها دارای روش و سبکی جداگانه است، بلکه تأثیر شیوهٔ او بر شعر فارسی نیز در شاعرانِ پس از او آشکارا پیداست. نظامی از دانشهای رایج روزگار خویش (علوم ادبی، نجوم، فلسفه، علوم اسلامی، فقه، کلام و زبان عرب) آگاهی گستردهای داشته و این ویژگی از شعر او به روشنی دانسته میشود. روز ۲۱ اسفند در تقویم رسمی ایران روز بزرگداشت نظامی گنجوی است.
خواجه عبدالله انصاری – (396 – 481ه.ق)
ابو اسماعیل عبدالله بن منصور محمد (زادهٔ ۲ شعبان ۳۹۶ ه.ق/ ۱۰۰۶ م. در شهر هرات درگذشتهٔ ۲۲ ذی الحجه ۴۸۱ ه.ق/ ۱۰۸۸ م در هرات) معروف به «پیر هرات» و «پیر انصار» و «خواجه عبدالله انصاری» و «انصاری هروی»، دانشمند و عارف صوفی مسلک بود. او به عنوان یکی از نوابغ ادبی و چهرههای شاخص و خراسان قدیم در قرن ۱۱ میلادی/ ۵ ه.ق شناخته میشود که به عنوان مفسر قرآن، محدث، اهل فن جدل و استاد اخلاق، دستی بر آتش داشتهاست. عمده شهرت وی به خاطر فن سخنوری، اشعار و متون نغزش، به خصوص در مدح و ثنای خدا به زبانهای عربی و دری بودهاست. وی از اعقاب ابوایوب انصاری است که صحابهٔ پیغمبر بود. مادرش از مردم بلخ بود و عبدالله خود در هرات یکی از شهرهای غربی افغانستان متولد شد و از کودکی زبانی گویا و طبعی توانا داشت چنانکه شعر دری و عربی را نیکو میسرود و در جوانی در علوم ادبی و دینی و حفظ اشعار عرب مشهور بود و مخصوصاً در حدیث قوی بود و آمالی بسیار داشت و در فقه روش امام حنبل را پیروی میکرد. وی در تصوف از استادان زیادی تعلیم گرفت و دو بار به دیدار شیخ ابوالحسن خرقانی شتافت و این دیدارها تاًثیر زیادی در روحیات و منش وی داشتهاست. محل اقامتش بیشتر در هرات بود و در آنجا تا پایان زندگانی به تعلیم و ارشاد اشتغال داشت. انصاری شعر میسرود، ولی بیشتر شهرت وی به جهت رسالات و کتب مشهوری است که تألیف کردهاست و از آن جملهاست ترجمهٔ املاء طبقاتالصوفیهٔ سلمی به لهجه هروی و تفسیر قرآن که اساس کار میبدی در تألیف کشفالاسرار قرار گرفتهاست. از رسائل منثور او که به نثر مسجع نوشته مناجاتنامه، نصایح، زادالعارفین، کنزالسالکین، قلندرنامه، محبتنامه، هفتحصار، رسالهٔ دل و جان، رسالهٔ واردات و الهینامه و صد میدان و مصیبت نامه را میتوان نام برد.